تخت جمشید، که با نام‌های پارسه یا پرسپولیس نیز شناخته می‌شود، یکی از باشکوه‌ترین شهرهای باستانی ایران است که در شهرستان مرودشت، استان فارس قرار دارد. این مجموعه عظیم در سال ۵۱۸ پیش از میلاد به فرمان داریوش بزرگ، پادشاه هخامنشی، بنیان نهاده شد و برای سال‌ها مرکز فرمانروایی شاهان هخامنشی به‌شمار می‌رفت. تخت جمشید بیش از هر چیز با ستون‌های بلند و باشکوه خود شناخته می‌شود که نمادی از عظمت معماری آن دوران است.
در قلب این مجموعه، کاخی به همین نام ساخته شده بود که در آن، در نخستین روز سال نو (نوروز)، مردم و نمایندگان سرزمین‌های مختلف با اهدای هدایایی به دربار ایران، وفاداری خود را اعلام می‌کردند. پس از داریوش، پسرش خشایارشا و نوه‌اش اردشیر یکم نیز در توسعه و تکمیل این بنای تاریخی نقش مهمی ایفا کردند و آن را به یکی از بزرگ‌ترین یادگارهای تمدن ایران باستان تبدیل ساختند.
اطلاعات ارزشمندی از دل سنگ‌نگاره‌ها و کتیبه‌های به‌جا مانده از مجموعه تخت جمشید به دست آمده که گویای پیشرفت علمی، فرهنگی و اداری دوران هخامنشی است. یافته‌های باستان‌شناسان حاکی از آن است که این شهر باستانی شامل ۳۹ منطقه مسکونی بوده و حدود ۴۳٬۶۰۰ نفر در آن زندگی می‌کرده‌اند.
با این حال، در سال ۳۳۰ پیش از میلاد، اسکندر مقدونی، پادشاه مقدونیه در یونان باستان، به ایران حمله کرد و تخت جمشید را به آتش کشید. این آتش‌سوزی مهیب باعث نابودی بخش زیادی از بناها، آثار هنری و اسناد مکتوب دوره هخامنشی شد. با وجود این، ستون‌های عظیم و باشکوه تخت جمشید همچنان استوار باقی مانده‌اند؛ نمادی از عظمت و شکوه تمدن ایران باستان که امروزه به یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های تاریخی و گردشگری استان فارس و شهر شیراز تبدیل شده‌اند.
جمشید که بود؟
جمشید یکی از چهره‌های برجسته و افسانه‌ای در اسطوره‌های کهن ایران است. او پادشاهی دادگر و زیباروی بود که به‌روایت منابع کهن، آیین نوروز را بنیان نهاد و حدود هفتصد سال بر ایران فرمانروایی کرد. فردوسی در آغاز شاهنامه، داستان‌هایی شنیدنی و پر رمز و راز از زندگی و پادشاهی جمشید روایت می‌کند.
آنچه در این بخش برای ما اهمیت دارد، تخت باشکوه اوست؛ تختی افسانه‌ای که در روایت‌ها آن‌قدر عظیم و شکوهمند توصیف شده که دیوان ناچار بودند آن را بر دوش بکشند! این تصویر خیال‌انگیز از تخت جمشید، بعدها در ذهن مردم با مجموعه باشکوه و تاریخی تخت جمشید گره خورد و باعث شد این بنای باستانی نام جمشید را به خود بگیرد.
پس از ویرانی شهر پارسه و گذشت سال‌ها از سقوط امپراتوری هخامنشی، بازمانده‌های این شهر باشکوه همچنان پابرجا بود. مردمی که از فاصله به دیوارهای سنگی و نقش‌برجسته‌های باقی‌مانده نگاه می‌کردند، با تصویری شگفت‌انگیز روبرو می‌شدند: نقش‌هایی از پادشاهی بر تخت که گویی مردم او را بر دوش گرفته‌اند. از آن‌جا که مردم آن زمان توانایی خواندن خط میخی حک‌شده بر دیوارها را نداشتند، این نقش‌ها را بازتابی از افسانه‌های کهن دانستند و چنین پنداشتند که این همان تخت جمشیدِ افسانه‌ای است که دیوان آن را حمل می‌کردند. از همین رو، این مکان تاریخی به نام «تخت جمشید» شناخته شد.
معماری تخت جمشید
تخت جمشید در سال ۵۱۸ پیش از میلاد، یعنی بیش از ۲۵۰۰ سال پیش، به فرمان داریوش بزرگ، پادشاه هخامنشی، ساخته شد. این مجموعه را می‌توان از پیشرفته‌ترین و تحسین‌برانگیزترین سازه‌های معماری دوران باستان دانست؛ بنایی که حتی امروز نیز نشانه‌هایی از نظم، هنر و مهندسی مدرن را در خود دارد. یکی از نکات جالب و کم‌نظیر درباره ساخت این بنا، نظام منظم پرداخت حقوق و مزایای کارگران است. اسناد به‌جای مانده نشان می‌دهند که حدود ۲۵۰۰ سال پیش، کارگران تخت جمشید حقوق دریافت می‌کردند و از مزایایی مانند بیمه بهره‌مند بودند. همچنین زنان و مردان بسیاری در کنار یکدیگر در فرآیند ساخت این مجموعه همکاری داشتند؛ نکته‌ای که نشان از پیشرفت اجتماعی دوران هخامنشی دارد.
یکی از شگفتی‌های برجسته تخت جمشید، مهندسی بی‌نظیر و دقیق آن است. جالب است بدانید که در ساخت این مجموعه عظیم از مصالح معمول ساختمانی استفاده نشده است. به‌جای آن، برای اتصال ستون‌ها به یکدیگر از فلز سرب بهره برده‌اند. این نوآوری در روش ساخت باعث شد تا سازه‌های تخت جمشید نه تنها در برابر گذر زمان مقاوم بمانند، بلکه حتی در برابر زلزله نیز استحکام و پایداری خود را حفظ کنند.
