کلیات استان

استان سیستان و بلوچستان پس از کرمان، دومین استان پهناور ایران است که در جنوب‌شرقی کشور واقع شده است. این استان با وسعتی حدود ۱۸۰٬۷۲۶ کیلومتر مربع، بیش از ۱۱ درصد مساحت ایران را در بر می‌گیرد و از نظر بزرگی با کشوری مانند سوریه برابری می‌کند.

استان از دو بخش متمایز تشکیل شده است:

• منطقه بلوچستان با وسعتی نزدیک به ۱۷۲٬۳۰۵ کیلومتر مربع که شامل شهرستان‌های: زاهدان، خاش، سراوان، ایرانشهر، نیکشهر، چابهار، سرباز، کنارک، دلگان، زابلی، سیب و سوران، قصر قند و فنوج می‌شود.

• منطقه سیستان با وسعتی حدود ۱۵٬۹۱۷ کیلومتر مربع که شهرستان‌های زابل، زهک، نیمروز، هامون و هیرمند را دربر می‌گیرد.

همجواری با کشورهای افغانستان و پاکستان، در کنار وجود بازارهای مصرف پررونق در این کشورها و شرایط ویژه جغرافیایی و اقتصادی منطقه، موقعیت راهبردی خاصی به استان بخشیده است.

اقوام و مذاهب

واژه‌ی سیستان به مردمانی باستانی به نام سکاها اشاره دارد که در حاشیه رود هیرمند ساکن بودند. بخش‌هایی از سیستان تاریخی امروز در خاک افغانستان قرار دارد. در مقابل، قوم بلوچ که در گذشته به نام مکاها شناخته می‌شدند، در ناحیه مکران زندگی می‌کردند و نام بلوچستان از همان منطقه برگرفته شده است.

امروزه مردم استان متشکل از دو قوم اصلی هستند:

• سیستانی‌ها: فارسی‌زبان با لهجه سیستانی، پیرو دین اسلام و مذهب تشیع.

• بلوچ‌ها: گویشور زبان بلوچی، پیرو دین اسلام و مذهب تسنن.

جغرافیا استان

استان سیستان و بلوچستان دارای ۱۱۰۰ کیلومتر مرز زمینی با کشورهای پاکستان و افغانستان و ۳۰۰ کیلومتر مرز آبی در سواحل دریای عمان است. این استان تنها نقطه ایران است که با پاکستان مرز مشترک دارد و به دلیل موقعیت جغرافیایی و ترانزیتی خود، اهمیت ویژه‌ای در سطح ملی و منطقه‌ای دارد.

اگرچه بخش بزرگی از استان دارای آب‌وهوای گرم و خشک است، اما تنوع اقلیمی گسترده‌ای در آن به چشم می‌خورد؛ از مناطق کوهستانی و جنگلی گرفته تا باتلاق‌ها و نواحی ساحلی.

موقعیت راهبردی استان سیستان و بلوچستان

استان سیستان و بلوچستان به دلیل موقعیت ممتاز بازرگانی و ترانزیتی، کشاورزی و باغبانی (به‌ویژه تولید میوه‌های استوایی و گرمسیری)، جاذبه‌های تاریخی و طبیعی و همچنین صنعت رو به رشد، از ظرفیت بالایی برای توسعه و آبادانی برخوردار است.

شهرستان‌های استان

این استان پهناور دارای ۲۰ شهرستان است.

• منطقه سیستان (شمال استان): شامل ۵ شهرستان زابل، زهک، نیمروز، هامون و هیرمند.

• منطقه بلوچستان (جنوب استان): شامل ۱۵ شهرستان زاهدان، میرجاوه، خاش، سراوان، ایرانشهر، نیکشهر، چابهار، سرباز، کنارک، دلگان، مهرستان، سیب‌وسوران، بمپور، قصرقند و فنوج.
  مرکز استان، شهر زاهدان است.

تاریخچه استان

این سرزمین کهن از دو بخش سیستان (شمال) و بلوچستان (جنوب) تشکیل شده است. در متون تاریخی از سیستان با عنوان سرزمین اساطیری یاد شده و بلوچستان نیز از گذشته‌های دور مرکز تعاملات فرهنگی و تجاری بوده است.

بنادر و جایگاه ترانزیتی

مهم‌ترین نقطه راهبردی استان، بندر چابهار است که تنها بندر اقیانوسی ایران به‌شمار می‌رود و دسترسی مستقیم به آب‌های آزاد اقیانوس هند دارد.
چابهار شامل دو بندر اصلی است:

• شهید بهشتی (۲۴۰ هکتار) با ۵ اسکله فعال شامل اسکله‌های نفتی، چندمنظوره و کالاهای عمومی، قابلیت پهلوگیری کشتی‌های ۷۰ هزار تنی.

• شهید کلانتری (۳۰ هکتار) با اسکله‌های بتنی و پیش‌ساخته، ویژه پهلوگیری شناورها و لنج‌های باری.

این بندر به دلیل موقعیت ممتاز خارج از تنگه هرمز، امکان ترانزیت کالا برای کشورهای افغانستان و آسیای مرکزی را فراهم کرده و یکی از ۱۰ بندر مهم جهان با قابلیت توسعه به بندر بزرگ اقیانوسی شناخته می‌شود.

پروژه‌ها و طرح‌های توسعه‌ای چابهار

• ایجاد مجتمع پتروشیمی و فرودگاه بین‌المللی

• راه‌اندازی خط کشتیرانی منظم به آسیای جنوب شرقی

• توسعه راه‌آهن چابهار–زاهدان–میلک

• انتقال گاز از عسلویه و ایرانشهر به چابهار

• توسعه ظرفیت واردات کالاهای اساسی (گندم، برنج، شکر)

• فعال‌سازی بازارچه مرزی پسابندر

• گسترش مشوق‌های بازرگانی و توسعه منطقه آزاد چابهار

کشاورزی استان

شرایط اقلیمی متنوع استان امکان کشت در همه فصول سال را فراهم کرده است:

• سراوان: قطب خرمای مضافتی ایران با بیش از ۶۰ نوع خرما.

• چابهار: تولید میوه‌های استوایی نظیر موز، انبه، گواوا، کنار، نارگیل و خربزه درختی.

• میرجاوه: تولید گندم، جو، ذرت، یونجه، پیاز، گوجه و انواع میوه‌های سردسیری (هلو، شلیل، گیلاس، گردو، بادام).

• فنوج: تولید خرما، مرکبات، انار، انگور و محصولات زراعی مانند حبوبات و برنج. همچنین رویش گیاهان ارزشمندی چون آلوئه‌ورا، درخت گز روغنی و بنه کوهی.