استان فارس یکی از استان‌های جنوبی ایران با وسعت حدود ۱۳۳ هزار کیلومتر مربع (۸.۱٪ مساحت کشور) است. این استان با استان‌های اصفهان، یزد، هرمزگان، کهگیلویه و بوشهر هم‌مرز است. آب و هوای آن متنوع است: شمال سردسیر، مرکز معتدل و بارانی در زمستان، و جنوب گرم و خشک.

اکثریت مردم به فارسی سخن می‌گویند، اما عشایر قشقایی به ترکی و عشایر عرب به عربی صحبت می‌کنند. فارس از مهم‌ترین مناطق عشایری کشور است و بزرگ‌ترین ایل ایران یعنی ایل قشقایی در آن ساکن است. این استان دارای ۱۶ شهرستان، ۴۸ شهر، ۶۰ بخش و ۱۸۵ دهستان است. فارس از کهن‌ترین مراکز تمدنی ایران محسوب می‌شود و در کتیبه‌های باستانی با نام پارسه شناخته شده است.

استان از نظر جغرافیایی به دو ناحیه کوهستانی (شمال و شمال‌غرب) و دشت‌های حاصلخیز (جنوب و جنوب‌شرق) تقسیم می‌شود. کوه‌های زاگرس، بخش زیادی از توپوگرافی استان را تشکیل می‌دهند. اقلیم استان در سه ناحیه قابل تفکیک است:

1. کوهستانی شمال و غرب با زمستان‌های سرد و بارندگی نسبتا زیاد

2. ناحیه مرکزی با زمستان‌های معتدل و بارندگی متوسط

3. جنوب و جنوب‌شرق با زمستان‌های معتدل و تابستان‌های بسیار گرم و بارندگی کم

در شیراز، متوسط دما حدود ۱۶.۸۵ درجه و بیشینه دما ۴۷.۴ درجه ثبت شده است. میزان بارندگی سالانه متغیر و رطوبت نسبی بین ۱۲٪ تا ۸۴٪ است. همچنین، بادهای محلی مانند “باد قهره” نیز در این منطقه می‌وزند.

تحولات فرهنگی ناشی از شهرنشینی استان فارس

با رشد شهرنشینی، فرهنگ سنتی اقوام و عشایر دستخوش تغییر شده، اما زندگی عشایری هنوز بخش‌هایی از آداب و رسوم سنتی را حفظ کرده است.

جمعیت و فضاهای عشایری

استان فارس دارای یکی از بیشترین جمعیت‌های عشایری کشور است، شامل ایلاتی چون قشقایی، خمسه، کهگیلویه و ممسنی. این عشایر در مسیرهای مشخص ییلاقی و قشلاقی کوچ می‌کنند و فضاهایی با ویژگی‌های فرهنگی، اجتماعی و طبیعی خاص به وجود آورده‌اند.

صنایع دستی استان فارس

• قالی‌بافی (گبه) مهم‌ترین هنر زنان عشایر است.

• پارچه‌بافی، حصیربافی، سفالگری، نقره‌کاری، مسگری، خاتم‌کاری، منبت‌کاری، گیوه‌دوزی، نمدمالی و… از دیگر صنایع دستی استان هستند.

برخی شهرهای استان فارس

شیراز

شیراز شهری باستانی و تاریخی است که نام آن در کتیبه‌های هخامنشی تخت جمشید آمده است. آثار و اشیای تاریخی باقی‌مانده از دوران سلوکی، اشکانی و ساسانی، گواهی بر عظمت دیرینه این شهر دارند. در دوره‌های مختلف مانند دیلمیان، صفویان و زندیه، شیراز مورد توجه قرار گرفت و بناهای متعددی در آن ساخته شد. در سده‌های میانه، این شهر بارها دچار ویرانی شد؛ از جمله توسط سیل، حمله افغان‌ها و محاصره نادرشاه. پس از آن، کریم‌خان زند شیراز را پایتخت خود قرار داد و به آبادانی آن پرداخت. در دوره قاجار نیز خسارت‌هایی به شهر وارد شد، از جمله با زلزله سال ۱۳۳۹ هجری قمری. در دهه‌های اخیر، شیراز توسعه چشمگیری یافته و به شهری مهم و زیبا در ایران تبدیل شده که خاستگاه بسیاری از دانشمندان و ادیبان بزرگ ایرانی بوده است.

شیراز دارای مراکز تاریخی و باستانی فراوانی است که از دوره‌های مختلف ایران به‌جا مانده‌اند. از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به قصر ابونصر، ارگ کریمخانی، آرامگاه‌های حافظ، سعدی، خواجوی کرمانی و کوروش، باغ‌های تاریخی مانند باغ ارم، دلگشا، گلشن و جهان‌نما، مدارس کهن چون مدرسه خان و آقاباباخان، حمام‌ها و کاخ‌های قدیمی از جمله حمام وکیل و عمارت کلاه‌فرنگی اشاره کرد. همچنین دروازه قرآن، مجموعه پاسارگاد، آتشکده‌ها، قلعه‌ها و تپه‌های باستانی نیز بخش مهمی از میراث تاریخی این شهر را تشکیل می‌دهند که نشان‌دهنده قدمت و غنای فرهنگی شیراز در طول تاریخ هستند.

جهرم

جهرم که به معنای “جای گرم” است، شهری با پیشینه تاریخی کهن است. از آثار مهم آن می‌توان به قلعه گبری با معماری ساسانی، قلعه خورشه یا خورشاه که توسط عامل خلفای بنی‌امیه ساخته و به دست خواجه نظام‌الملک بازسازی شد، و آتشکده کاریان – یکی از سه آتشکده بزرگ دوره ساسانی – اشاره کرد. دیگر مراکز تاریخی آن شامل قلعه مهرک، قلعه تبر، قلعه قبر و قدمگاه هستند. جاذبه‌های طبیعی این منطقه نیز شامل گردشگاه بونیز، رودخانه شور جهرم و روستای زیبای قطب‌آباد می‌شود.

اقلید

اقلید در فارسی به معنای “کلید” است و به عنوان کلید گشایش سرزمین فارس شناخته می‌شود. این منطقه تاریخی، قدمتی کهن دارد و آثار باستانی متعددی چون تل حاجی نوروز، تل خنجشت، تپه حسن‌آباد، تل چشمه وزوزن (مربوط به هزاره اول پیش از میلاد) و کتیبه پهلوی از دوره ساسانی را در خود جای داده است. از مراکز تاریخی دیگر اقلید می‌توان به قلعه ایزدخواست، تل قلعه حسن‌آباد و تل کمین اشاره کرد.

داراب

داراب که در گذشته به نام دارابگرد شناخته می‌شد، یکی از شهرهای قدیمی استان فارس است. این شهر در دوره پیش از اسلام مرکز ولایت دارابگرد بود و در افسانه‌های ایرانی به داراب نسبت داده شده است. در قرن ششم هجری، دارابگرد به ویرانی گرایید و تنها قلعه‌ای محکم از آن باقی ماند. در دوران بعد از مغولان و با استیلای اتابکان سلغری بر فارس، سلسله‌ای در ناحیه شرقی فارس، که شامل دارابگرد، نیریز، ایج، طارم و اصطهبانات بود، به قدرت رسید و مرکز حکومت خود را به دارکان منتقل کرد.

مراکز تاریخی و باستانی داراب شامل قصر آئینه (قصر دختر)، قصر کیارث، قلعه روی رنه، قلعه دهیا، تل سیاه، تل ریگی، نقش شاپور، نقوش برجسته تنگاب، آتشکده آذرخش (مسجد سنگی)، آتشکده آذر جو و آتشکده‌های هخامنشی است.

فسا

شهر فسا که در گذشته به نام‌های پسه یا پسا شناخته می‌شد، یکی از شهرهای قدیمی استان فارس است. این شهر در الواح گلی تخت جمشید به نام پشی یا باشی‌ها ذکر شده و در قرن چهارم هجری دومین شهر مهم ولایت دارابگرد بوده است. فسا در آن زمان از لحاظ بزرگی با شیراز برابری می‌کرد.

مراکز تاریخی و باستانی فسا شامل قلعه ضحاک و تل ضحاکی است. از جاذبه‌های طبیعی این منطقه می‌توان به خرمن کوه و گردشگاه میان جنگل اشاره کرد.

فیروزآباد

فیروزآباد که در دوران باستان به نام‌های اردشیر کوره و شهر گور شناخته می‌شد، در زمان شاهنشاهی ساسانی مرکز کوره اردشیر و یکی از پنج ناحیه معروف پارس بود. این شهر به بنای اردشیر بابکان، بنیان‌گذار شاهنشاهی ساسانی، نسبت داده می‌شود. نام کنونی آن از فیروز، پادشاه ساسانی، گرفته شده است. فیروزآباد آثار تاریخی مهمی از دوران ساسانی دارد که برخی از آن‌ها هم‌طراز با آثار تخت جمشید هستند.

مراکز تاریخی و باستانی فیروزآباد شامل کاخ اردشیر بابکان، قلعه دختر، شهر گور، آثار شهر قدیمی فیروزآباد، آتشکده‌ها و کاروان‌سرای ساسانی است. همچنین از جاذبه‌های طبیعی این شهر می‌توان به چشمه‌های آتشکده، چشمه تنگاب، تنگ خرقه و گردشگاه شهید اشاره کرد.