استان کرمانشاه یکی از تاریخی‌ترین و فرهنگی‌ترین استان‌های ایران است که در غرب کشور و در دامنه رشته‌کوه زاگرس قرار دارد. این استان با وسعتی حدود ۲۴٬۶۴۰ کیلومتر مربع، از نظر موقعیت جغرافیایی با استان‌های کردستان در شمال، همدان در شرق، لرستان در جنوب شرق، ایلام در جنوب و از غرب با کشور عراق هم‌مرز است. وجود مرز مشترک با عراق، این استان را به یکی از مهم‌ترین گذرگاه‌های تجاری، فرهنگی و نظامی ایران تبدیل کرده است.
مرکز و شهرستان‌ها
مرکز استان، شهر کرمانشاه است که به‌عنوان یکی از کهن‌ترین شهرهای ایران شناخته می‌شود. استان کرمانشاه در مجموع دارای ۱۴ شهرستان است:
- کرمانشاه
- اسلام‌آباد غرب
- کنگاور
- صحنه
- سنقر
- روانسر
- جوانرود
- پاوه
- دالاهو
- سرپل ذهاب
- گیلانغرب
- قصر شیرین
- ثلاث باباجانی
- هرسین
هر یک از این شهرستان‌ها با تنوع طبیعی، تاریخی و فرهنگی خود بخشی از هویت این استان را تشکیل می‌دهند.
پیشینه تاریخی
کرمانشاه به‌عنوان بخشی از فلات زاگرس، قدمتی چندین هزارساله دارد. شواهد باستان‌شناسی نشان می‌دهد که سکونت انسان در این منطقه به دوره پارینه‌سنگی میانی برمی‌گردد. غارهایی چون غار شکارچیان، غار مرآو و غار دو اشکفت از قدیمی‌ترین نشانه‌های زندگی انسان در ایران هستند.
در دوران تاریخی، کرمانشاه در مسیر شاهراه‌های مهمی چون جاده ابریشم قرار داشت. در دوره ساسانیان این منطقه اهمیت ویژه‌ای یافت و آثاری مانند طاق بستان، کتیبه‌های بیستون و نقش‌برجسته‌های ساسانی نشان‌دهنده این شکوه‌اند.
کتیبه بیستون که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده، بزرگ‌ترین سنگ‌نبشته جهان و یکی از ارزشمندترین اسناد تاریخی بشریت است که فرمان‌های داریوش هخامنشی را به سه زبان باستانی روایت می‌کند.
اقوام و زبان‌ها
ترکیب جمعیتی کرمانشاه بسیار متنوع است و نشان‌دهنده همزیستی اقوام مختلف ایرانی است:
- اکثریت جمعیت استان را کردها تشکیل می‌دهند که به گویش‌های کردی کلهری، سنجابی، جافی و اورامی (هورامی) سخن می‌گویند.
- همچنین اقلیت‌هایی از لرها، ترک‌ها، ارامنه و عرب‌ها در این استان زندگی می‌کنند.
- زبان فارسی نیز به‌عنوان زبان رسمی و اداری در کنار زبان‌های محلی رایج است.
مردم این استان به مهمان‌نوازی، روحیه سلحشوری و پایبندی به آداب و رسوم اصیل ایرانی ـ اسلامی مشهور هستند.
اقلیم و جغرافیا
کرمانشاه به‌دلیل قرارگیری در دامنه‌های زاگرس، دارای آب‌وهوای متنوعی است. بخش‌های شمالی و غربی عمدتاً کوهستانی و سردسیر هستند، در حالی‌که مناطق جنوبی و شرقی آب‌وهوایی معتدل‌تر دارند.
- رشته‌کوه زاگرس ستون فقرات جغرافیایی استان را شکل می‌دهد.
- رودخانه‌های مهمی مانند قره‌سو، الوند و گاماسیاب منابع آبی حیاتی این منطقه‌اند.
- دشت‌های حاصلخیز کرمانشاه، این استان را به یکی از قطب‌های کشاورزی ایران تبدیل کرده‌اند.
اقتصاد
اقتصاد کرمانشاه عمدتاً بر پایه کشاورزی، دامداری، صنایع دستی و تجارت مرزی استوار است.
- محصولات کشاورزی مهم: گندم، جو، نخود، چغندر قند، انگور و گردو.
- صنایع دستی: قالی‌بافی، جاجیم‌بافی، گلیم‌بافی و نمدمالی از صنایع سنتی پررونق این استان‌اند.
- وجود مرز طولانی با عراق و بازارچه‌های مرزی مانند پرویزخان و خسروی، تجارت خارجی را در این منطقه رونق بخشیده است.
جاذبه‌های گردشگری
کرمانشاه با تاریخ غنی و طبیعت چشم‌نواز، یکی از قطب‌های گردشگری ایران است. برخی از مهم‌ترین دیدنی‌های آن عبارت‌اند از:
- بیستون (میراث جهانی یونسکو)
- طاق بستان با نقش‌برجسته‌های ساسانی و شکارگاه پادشاهان
- معبد آناهیتا در کنگاور (بزرگ‌ترین بنای سنگی ایران پس از تخت‌جمشید)
- بازار سنتی کرمانشاه با معماری اصیل ایرانی
- روستای پالنگان و اورامانات (ثبت‌شده در یونسکو)
- غار قوری‌قلعه (بزرگ‌ترین غار آبی خاورمیانه)
- سراب نیلوفر، تالاب هشیلان و دیگر جاذبه‌های طبیعی
فرهنگ و آیین‌ها
فرهنگ مردم کرمانشاه ریشه در سنت‌های دیرینه و آمیخته با موسیقی، رقص‌های محلی و آیین‌های مذهبی دارد. موسیقی کردی و به‌ویژه مقام‌های تنبور یکی از ارزشمندترین میراث‌های فرهنگی این استان است. کرمانشاه خاستگاه بزرگان عرفان، ادب و موسیقی مانند سید خلیل عالی‌نژاد و علی‌اکبر مرادی است.
آیین‌های سنتی مانند نوروز کردی، یارسانی‌ها، مراسم پیرشالیار در اورامانات و جشن‌های محلی، بخشی از هویت فرهنگی مردم این استان را تشکیل می‌دهند.
جمع‌بندی
استان کرمانشاه را می‌توان سرزمین تاریخ، فرهنگ و طبیعت دانست؛ جایی که از کتیبه‌های چند هزارساله بیستون و نقش‌برجسته‌های طاق بستان تا جنگل‌ها، رودخانه‌ها و غارهای شگفت‌انگیز را در خود جای داده است. تنوع قومی و فرهنگی، اقتصاد پویا و موقعیت راهبردی، کرمانشاه را به یکی از استان‌های مهم و اثرگذار ایران در طول تاریخ و امروز تبدیل کرده است.
