روستای تاریخی خرانق در ناحیه‌ای کوهستانی از استان یزد واقع شده و به دلیل ارتفاع بالاتر نسبت به شهر یزد، دارای هوایی خنک‌تر است. مرکز بخش خرانق در شهرستان اردکان قرار دارد. نام‌های پیشین این روستا، «خورانق» یا «خورنق» بوده که به معنای «محل برآمدن خورشید» یا «زادگاه خورشید» است.

روستای خرانق از دو بخش قدیم و جدید تشکیل شده است. بخش قدیمی که به «ارگ» شهرت دارد، در مسیر قنات قرار گرفته و یکی از اصلی‌ترین جاذبه‌های این منطقه به شمار می‌آید. از آثار تاریخی برجسته روستا می‌توان به قلعه، حمام، انبار آب، کاروانسرا، پل، مسجد جامع و منارجنبان اشاره کرد. جالب است بدانید که منارجنبان خرانق تنها منارجنبان خشتی ایران است که به دلیل قابلیت حرکت و ساختار خارق‌العاده‌اش، گردشگران بسیاری را به بازدید ترغیب می‌کند.

تاریخچه روستا و منارجنبان خرانق

خرانق با قدمتی ۴۵۰۰ ساله، از قدیمی‌ترین مناطق استان یزد به شمار می‌رود. نخستین اسناد تاریخی مرتبط با این منطقه به دوره ساسانی بازمی‌گردد. این منطقه به علت موقعیت استراتژیک خود در مسیرهای تجاری، همواره مورد توجه بوده و در دوران هخامنشی به عنوان گلوگاهی برای عبور کاروان‌ها، قلعه‌ها و چاپارخانه‌های متعددی در آن احداث شده است.

منارجنبان خرانق از نظر تاریخی پیشینه‌ای طولانی‌تر از منارجنبان اصفهان دارد؛ بنای اولیه آن در دوره ساسانی ساخته شده و در دوره سلجوقی تکمیل شده است.

معماری روستای خرانق

خرانق با معماری سنتی و بافت تاریخی کم‌نظیرش، از شهرت زیادی برخوردار است. کوچه‌های تودرتو و طاق‌های کوتاه آن به گونه‌ای طراحی شده‌اند که مانع ورود سواره‌ها به درون خانه‌ها شود و در نتیجه از حملات احتمالی جلوگیری گردد. با وجود حملات متعدد و تخریب‌های گاه و بیگاه، شرایط اقلیمی، موقعیت استراتژیک و نیازهای اقتصادی باعث تداوم حیات این روستا شده است.

بافت خشتی روستا، خانه‌های سنتی، زمین‌های کشاورزی اطراف قلعه و کوه‌های زیبای پیرامون، فضایی رؤیایی برای علاقه‌مندان به تاریخ و طبیعت ایجاد کرده است.

معماری منارجنبان خرانق

منارجنبان خرانق بنایی سه طبقه با دو راه‌پله مجزا برای صعود و فرود است که در ضلع شمالی مسجد جامع قرار دارد. پله‌های حلزونی شکل این منار در طبقات بالاتر باریک‌تر می‌شود. برای مقاوم‌سازی بنا، از کلاف‌های چوبی در قسمت‌های فوقانی استفاده شده است. این مناره کاملاً خشتی است و برخلاف سایر منارجنبان‌های مشهور ایران، فاقد هرگونه کاشی‌کاری می‌باشد. ویژگی بارز آن، قابلیت نوسان و حرکت بناست که در گذشته به عنوان برج دیده‌بانی استفاده می‌شده است.

بناهای تاریخی مهم روستای خرانق

• قلعه خرانق
  قلعه خرانق که در شهرستان اردکان واقع شده، یکی از آثار ملی ثبت‌شده ایران است. این قلعه با قدمتی حدود ۱۸۰۰ سال (دوره ساسانیان)، مساحتی بالغ بر ۱.۱ هکتار دارد. خانه‌های دو و سه طبقه، دیوارهای خشتی و سقف‌های پوشیده از چوب، پوشال و حصیرهای الیافی، بخشی از ویژگی‌های این قلعه عظیم هستند.

• کاروانسرای خرانق
  در نزدیکی قلعه، کاروانسرایی تاریخی از دوره ساسانی به چشم می‌خورد. اتاق‌های این کاروانسرا در اطراف یک حیاط مرکزی با حوضی زیبا ساخته شده‌اند. سالن‌های بزرگ و ایوان‌های متعدد نشان می‌دهد که این کاروانسرا زمانی محل توقف پررونق کاروانیان بوده است. این بنای ارزشمند در سوم اسفند ۱۳۷۷ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.