استان قزوین
استان قزوین با مساحتی حدود ۱۵٬۸۲۱ کیلومتر مربع در حوزه مرکزی ایران قرار دارد. این استان بین طول‌های جغرافیایی ۴۸°۴۵’ تا ۵۰°۵۰’ شرقی و عرض‌های جغرافیایی ۳۵°۳۷’ تا ۳۶°۴۵’ شمالی واقع شده است.
از شمال با استان‌های مازندران و گیلان، از غرب با استان‌های زنجان و همدان، از جنوب با استان مرکزی و از شرق با استان تهران همسایه است.
تقسیمات کشوری و جمعیت
استان قزوین شامل ۵ شهرستان، ۲۳ بخش، ۴۴ دهستان و ۱۵۴۳ آبادی است و بیش از یک میلیون نفر جمعیت دارد. مراکز شهری مهم استان عبارت‌اند از:
-
قزوین
-
تاکستان
-
آبیک
-
بوئین‌زهرا
-
اقبالیه
-
محمدیه
-
الوند
-
اسفرورین
-
محمودآباد نمونه
-
خرمدشت
-
ضیاآباد
-
آوج
-
شال
-
دانسفهان
-
آبگرم
-
ارداق
-
معلم‌کلایه
-
رازمیان
-
کوهین
-
بیدستان
ناهمواری‌ها و کوه‌ها
سلسله جبال البرز مرکزی و کوه‌های رامند و خرقان، سه جهت استان را دربر گرفته و دشت پهناور قزوین را شکل داده‌اند. این دشت از شمال به جنوب ۷۵ کیلومتر و از شرق به غرب حدود ۹۵ کیلومتر گستردگی دارد.
-
ارتفاعات شمال و شمال‌غربی استان بیش از ۴۰۰۰ متر ارتفاع دارند.
-
بلندترین قله‌ها شامل سیالان (۴۱۷۵ متر)، شاه‌البرز (۴۰۵۶ متر) و خشچال هستند.
-
ارتفاع جنوب‌غربی استان به حدود ۲۷۰۰ متر می‌رسد.
-
در مرکز و شرق استان، دشت قزوین قرار دارد که کم‌ارتفاع‌ترین نقطه آن ۱۱۳۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد.
-
پست‌ترین نقطه استان نیز در منطقه طارم سفلی و حاشیه دریاچه سد سفیدرود با ارتفاع ۳۰۰ متر است.
وضعیت آب‌وهوایی استان قزوین
استان قزوین از سه ناحیه متمایز کوهستانی، کوهپایه‌ای و دشتی تشکیل شده است. نواحی کوهستانی همچون کمربندی ناپیوسته، بخش‌های شمالی، جنوبی و غربی استان را دربر گرفته‌اند و همین موضوع سبب ایجاد تنوع اقلیمی چشمگیری در منطقه شده است.
اقلیم استان در طیفی گسترده از بیابانی و خشک تا سرد و معتدل کوهستانی و حتی گرم و نیمه‌مرطوب متغیر است. پراکندگی آب‌وهوای استان به طور کلی چنین است:
-
آب‌وهوای سرد کوهستانی در نواحی شمالی و ارتفاعات جنوب‌غربی استان.
-
آب‌وهوای معتدل در دامنه‌ها و مناطق کوهپایه‌ای.
-
آب‌وهوای خشک تا نیمه‌خشک در دشت قزوین و بوئین‌زهرا.
-
آب‌وهوای گرم و مرطوب در نواحی طارم و دره شاهرود.
این تنوع اقلیمی قزوین را به یکی از مناطق کم‌نظیر کشور از نظر آب‌وهوا تبدیل کرده است.
آب‌های جاری استان
استان قزوین دارای رودخانه‌های متعددی است که بخشی از منابع آبی منطقه را تأمین می‌کنند. از مهم‌ترین رودهای استان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
-
الموت‌رود، اندج‌رود و نینه‌رود (که با پیوستن به طالقان‌رود، رودخانه پرآب شاهرود را تشکیل می‌دهند).
-
رودخانه‌های اربدیان، خارود، تار و لات.
-
رودخانه‌های دیزج، ارنزج و خررود.
پیشینه تاریخی استان قزوین
بر اساس شواهد تاریخی و باستان‌شناسی، قدمت سکونت در منطقه قزوین به دوران حکومت مادها در قرن نهم پیش از میلاد بازمی‌گردد. در آن زمان نواحی کوهستانی جنوب و جنوب‌غربی قزوین بخشی از قلمرو مادها بود که بارها هدف تاخت‌وتاز اقوامی چون آشوری‌ها و کاسی‌ها قرار گرفت.
کشفیات باستان‌شناسی در بخش بوئین‌زهرا نشان می‌دهد که این منطقه در هزاره‌های چهارم و پنجم پیش از میلاد زیستگاه جوامع انسانی بوده است.
بنا به روایت‌های تاریخی، بنیان‌گذار شهر قزوین شاپور ساسانی، مشهور به شاپور ذوالاکتاف است. او این شهر را به‌عنوان دژی نظامی برای مقابله با یورش دیلمیان بنا کرد و با استقرار سپاهیان خود، نخستین هسته شهری قزوین را شکل داد. موقعیت جغرافیایی قزوین به‌عنوان گذرگاهی میان فلات مرکزی و کرانه‌های دریای خزر، همواره اهمیت راهبردی داشته است.
پس از ورود اعراب به ایران، در سال ۲۴ هجری قمری قزوین توسط براء بن عازب، سردار عرب، محاصره شد و به یکی از پایگاه‌های مهم لشکر اسلام تبدیل گردید. در سال ۱۹۲ هجری قمری، هارون‌الرشید خلیفه عباسی، به توسعه شهر پرداخت و دستور ساخت مسجد جامع قزوین را صادر کرد.
ناصرخسرو، شاعر و جهانگرد نامدار، در سفرنامه خود (۴۳۸ هجری قمری) قزوین را چنین توصیف می‌کند:
«… باغستان‌های بسیار داشت، بی‌دیوار و خار، و هیچ مانعی از ورود به باغ‌ها نبود. قزوین را شهری نیکو دیدم با بارویی محکم و بازارهایی آباد، اما آب آن اندک و محدود به کاریزها بود.»
از سده پنجم هجری به بعد، قزوین تحت تأثیر جنبش اسماعیلیان قرار گرفت و درگیری‌های طولانی میان آنان و حکومت مرکزی در این ناحیه رخ داد. با روی کار آمدن صفویان، شاه طهماسب اول قزوین را به پایتختی برگزید. این انتخاب موجب رونق دوباره شهر و ساخت بناهای شاخص تاریخی شد.
در دوران معاصر، قزوین نقشی پررنگ در جنبش مشروطیت ایفا کرد و به یکی از مراکز اصلی آزادی‌خواهان بدل شد. همچنین در اواخر دوره قاجار، دیدار رضاخان میرپنج با نماینده انگلیس در گراند هتل قزوین، زمینه‌ساز کودتای سوم اسفند و سقوط قاجاریه گردید.
