معرفی کلی گنبد جبلیه

گنبد جبلیه یا همان گنبد گبری، بنایی تاریخی و باشکوه در شرق شهر کرمان است که به دلیل معماری خاص و جنس مصالح متفاوت خود، همیشه مورد توجه پژوهشگران، معماران و گردشگران قرار گرفته است. این بنا، نمونه‌ای کم‌نظیر از معماری سنگی در ایران به شمار می‌رود و در عین سادگی، استواری و شکوه خاصی دارد.

وجه تسمیه (نام‌گذاری)

• برخی معتقدند واژه «جبلیه» از کلمه جبل به معنای “کوه” گرفته شده است، زیرا بنای گنبد با سنگ ساخته شده و شباهت به کوه دارد.

• عده‌ای دیگر آن را به خاطر انتساب به زرتشتیان، گبری نامیده‌اند، چرا که در گذشته، واژه «گبر» به زرتشتیان اطلاق می‌شده است.

تاریخچه و پیشینه

• تاریخ دقیق ساخت گنبد جبلیه روشن نیست. برخی پژوهشگران آن را مربوط به دوره ساسانیان می‌دانند و برخی دیگر به دوره سلجوقیان نسبت می‌دهند.

• برخی منابع محلی معتقدند که بنا به دستور یک زن خیر ساخته شده و در ابتدا کاربری آرامگاه داشته است.

• با توجه به ویژگی‌های معماری و مقایسه با بناهای هم‌دوره، احتمال قوی‌تر این است که گنبد جبلیه مربوط به قرن پنجم یا ششم هجری باشد.

معماری و ویژگی‌ها

1. مصالح ساختمانی:

   • برخلاف اغلب بناهای تاریخی کرمان که از خشت و آجر ساخته شده‌اند، گنبد جبلیه تماماً از سنگ و ملات گچ بنا شده است.

   • همین موضوع سبب شده که در برابر گذر زمان و شرایط اقلیمی کرمان مقاوم بماند.

2. ابعاد و ساختار:

   • بنایی هشت‌ضلعی با طول هر ضلع حدود ۹ متر.

   • ارتفاع بنا نزدیک به ۲۰ متر.

   • در چهار ضلع اصلی آن، ورودی‌ها و طاق‌نماهایی طراحی شده است.

3. گنبد:

   • در گذشته گنبدی آجری بر فراز بنا وجود داشته که بعدها تخریب شد.

   • گنبد کنونی بازسازی شده و با سیمان پوشیده شده است.

4. تزئینات:

   • سادگی در معماری آن موج می‌زند.

   • برخلاف بسیاری از بناهای اسلامی که پر از کاشی‌کاری و نقش‌ونگار هستند، گنبد جبلیه بدون تزئینات پرزرق و برق است و عظمت خود را از مصالح و فرم می‌گیرد.

کاربری بنا

درباره کاربری اولیه گنبد جبلیه نظریه‌های مختلفی وجود دارد:

• آرامگاه: محتمل‌ترین فرضیه این است که محل دفن یک شخصیت بزرگ بوده است.

• آتشکده یا نیایشگاه: برخی آن را معبدی زرتشتی می‌دانند.

• بنای یادمانی: ممکن است صرفاً به عنوان یک بنای نمادین ساخته شده باشد.

وضعیت کنونی

• امروزه گنبد جبلیه به موزه سنگ تبدیل شده است.

• در این موزه، انواع کتیبه‌های سنگی، سنگ‌قبرها، مجسمه‌ها و آثار حجاری‌شده تاریخی نگهداری می‌شوند.

• این مجموعه یکی از مقاصد مهم گردشگری کرمان است.

اهمیت تاریخی و فرهنگی

• معماری منحصربه‌فرد و مصالح خاص آن، گنبد جبلیه را در میان بناهای تاریخی ایران متمایز کرده است.

• این بنا نشان‌دهنده‌ی تلفیق معماری پیش از اسلام و بعد از اسلام است.

• به دلیل استواری بنا، گنبد جبلیه نمادی از مقاومت و ماندگاری در فرهنگ کرمانی‌ها محسوب می‌شود.

دسترسی و موقعیت

• موقعیت: شرق شهر کرمان، در نزدیکی میدان تاریخی گنجعلی‌خان و در مسیر خیابان شهید باهنر شرقی.

• فاصله: از مرکز شهر حدود ۱۰ دقیقه با خودرو.

• امکانات: دسترسی آسان، پارکینگ و راه‌های ارتباطی مناسب.

نکات جالب و دانستنی‌ها

1. برخی معتقدند ملات به‌کاررفته در بنا، ترکیبی از شیر شتر و گچ بوده که باعث استحکام بیشتر آن شده است!

2. گنبد جبلیه به دلیل فرم و مصالح خاصش، برای دانشجویان معماری نمونه‌ای ارزشمند جهت مطالعه است.

3. در نور غروب، سنگ‌های بنا رنگی طلایی پیدا می‌کنند و فضایی بسیار چشم‌نواز می‌سازند.

بهترین زمان بازدید

• بهار و پاییز: آب‌وهوای کرمان مطبوع‌تر است.

• زمستان: هوا سرد اما دیدنی‌های تاریخی خلوت‌تر.

• تابستان: گرمای کرمان ممکن است کمی آزاردهنده باشد.