قلعه الموت مقر فرماندهی اسماعیلیه
قلعه الموت یکی از مشهورترین و اسرارآمیزترین دژهای تاریخی ایران است که در دل کوه‌های البرز، در منطقه‌ای کوهستانی و صعب‌العبور در استان قزوین واقع شده است. این قلعه نه تنها یک بنای نظامی مستحکم، بلکه مرکز فرماندهی و پایگاه فکری و عقیدتی فرقه اسماعیلیه نزاری در ایران طی قرون میانه بود و به دلیل تاریخ پرفرازونشیبش در ادبیات تاریخی و حتی افسانه‌ای شهرت یافته است.
موقعیت جغرافیایی
-
مکان: منطقه الموت، در شمال شرقی شهر قزوین
-
ارتفاع: بر فراز صخره‌ای بلند به ارتفاع حدود ۲۱۶۳ متر از سطح دریا
-
این قلعه بر صخره‌ای سنگی ساخته شده که از سه طرف پرتگاه‌های عمیق دارد و تنها از یک مسیر باریک امکان دسترسی به آن وجود دارد. همین ویژگی طبیعی، آن را به دژی تسخیرناپذیر بدل کرده بود.
تاریخچه قلعه
-
قلعه الموت در قرن سوم هجری بنا شد.
-
در سال ۴۸۳ هجری قمری (۱۰۹۰ میلادی)، حسن صباح، رهبر مشهور اسماعیلیان نزاری، این دژ را تصرف کرد و آن را مرکز فرماندهی خود قرار داد.
-
از آن پس، الموت بیش از ۱۷۰ سال پایگاه اصلی اسماعیلیه در ایران بود و نام آن با این فرقه گره خورد.
حسن صباح و اسماعیلیان
-
حسن صباح پس از استقرار در الموت، شبکه‌ای گسترده از پیروان وفادار ایجاد کرد که در تاریخ به نام “فدائیان اسماعیلیه” معروف شدند.
-
این گروه به دلیل عملیات‌های ایذایی و ترورهای سیاسی علیه خلفای عباسی، سلاطین سلجوقی و دشمنان فکری و سیاسی‌شان، در منابع تاریخی با هاله‌ای از ترس و رمزآلودگی توصیف شده‌اند.
-
گفته می‌شود حسن صباح تا پایان عمر خود در همین قلعه زیست و هرگز از آن خارج نشد.
ویژگی‌های معماری
-
قلعه الموت با استفاده از صخره‌های طبیعی و مصالح محلی ساخته شده و بخشی از استحکام آن مدیون موقعیت جغرافیایی‌اش است.
-
دیوارهای بلند و برج‌های دیدبانی، امکان نظارت بر دشت‌ها و مسیرهای اطراف را فراهم می‌کرد.
-
آب‌رسانی در قلعه اهمیت زیادی داشت؛ شبکه‌ای از آب‌انبارها و قنات‌ها برای ذخیره آب باران و ذوب برف ساخته شده بود.
-
بقایای معماری شامل دیوارهای سنگی، برج‌ها، اتاق‌ها، آب‌انبارها و بخش‌های اداری و نظامی است.
سقوط قلعه
-
در سال ۶۵۴ هجری قمری (۱۲۵۶ میلادی)، با حمله مغولان به فرمان هولاکوخان، قلعه الموت پس از مقاومتی طولانی سقوط کرد.
-
مغولان بسیاری از بناها و کتابخانه‌ی غنی الموت را نابود کردند. گفته می‌شود در کتابخانه‌ی این دژ هزاران جلد کتاب علمی و فلسفی وجود داشت که بخش زیادی از آن از بین رفت.
اهمیت علمی و فرهنگی
-
برخلاف تصویر یک‌سویه‌ای که منابع خصمانه ارائه داده‌اند، اسماعیلیان در الموت فعالیت‌های علمی، فلسفی و فرهنگی گسترده‌ای داشتند.
-
کتابخانه‌ی الموت به‌عنوان یکی از غنی‌ترین مراکز علمی آن دوران شناخته می‌شد.
-
برخی متون ریاضی، نجوم، فلسفه و پزشکی در این قلعه نگهداری می‌شد و دانشمندان اسماعیلی در آن فعالیت داشتند.
وجه افسانه‌ای
-
بسیاری از داستان‌ها درباره “فدائیان اسماعیلیه” و “باغ‌های بهشت” الموت در منابع اروپایی مانند نوشته‌های مارکوپولو یا مورخان صلیبی بازتاب یافته‌اند.
-
در برخی منابع غربی، حسن صباح با لقب “شیخ الجبل” (پیر کوه) معرفی شده است.
-
افسانه‌ها درباره باغ‌های سرسبز و مخفی الموت که در آن مریدان برای وفاداری تربیت می‌شدند، بعدها به افسانه‌ی “حشاشین” (Assassins) در اروپا تبدیل شد.
وضعیت کنونی
-
امروزه از قلعه الموت تنها ویرانه‌هایی بر جای مانده است، اما همچنان یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری تاریخی ایران به شمار می‌رود.
-
بقایای دیوارها، برج‌ها و آب‌انبارها هنوز قابل مشاهده است.
-
این دژ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و بازدیدکنندگان از سراسر ایران و جهان برای دیدن آن به منطقه الموت سفر می‌کنند.
جاذبه‌های اطراف
-
دریاچه اوان: در نزدیکی قلعه واقع شده و چشم‌اندازی زیبا دارد.
-
طبیعت الموت: کوهستان‌های سرسبز، باغ‌های میوه، چشمه‌ها و رودخانه‌ها، این منطقه را به مقصدی گردشگری بدل کرده است.
