شهرستان گرمه در استان خراسان شمالی و در قسمت جنوب غربی آن قرار دارد و از قدمتی بالا برخوردار است. این شهرستان از گذشته همواره مورد توجه و دلیل آن نیز قرار گیری بر سر راه کاروان ها بود. این شهرستان از شمال به شهرستان مانه و سملقان می رسد و از لحاظ نژادی و قومی و قبیله‌ای از اقوام کرد، ترک و تات تشکیل شده‌ است. این شهر دارای قدمتی است که باعث به وجود آمدن مکان های تاریخی بسیاری در این شهر شده اند.

از جمله این مکان ها می توان به باغ مزار، نظرگاه، پارک شقایق گرمه، تک درخت و منطقه ارچه، سفید آلو و منطقه قوزلوق، نیوال و کوه سرای، کوه ایور، قلعه خداوردی درق، قلعه دِهی درق، قلعه نارنج قلعه درق، قلعه خواجه سنگ‌آور درق، غار کفترک درق و … اشاره کرد. در این میان قلعه جلال الدین از مهم ترین و معروف ترین آثار تاریخی این شهرستان است که در این بخش از مجله مستر بلیط توضیحاتی در مورد آن برای شما می آوریم.

معرفی قلعه جلال الدین

در حد فاصل جاده جاجرم به گرمه، تپه نسبتاً مرتفع سنگی وجود دارد که قلعه‌ای نظامی موسوم به جلال الدین بر روی آن ساخته اند و تاریخ آن به قرن هفتم هجری بر می گردد.

نظریات مختلفی در مورد این که این قلعه متعلق به چه کسی و در چه زمانی ساخته شده است وجود دارد، برخی آن را مربوط به جلال الدین سلجوقی و بعضی دیگر آن را متعلق به جلال الدین موسس فرقه جلالیه می دانند ولی درست ترین نظریه تعلق آن به سلطان جلال‌الدین خوارزمشاه است.

بر اساس این نظریه احتمالا این قلعه به دستور سلطان جلال‌الدین و در هنگام حمله مغول به ایران و در جریان جنگ و گریزهای سلطان جلال‌الدین، درست زمانی که وی بعد از مرگ پدرش در جزیره آبسکون (آشوراده کنونی) از جانب مازندران به سمت شرق حرکت نمود تا خود را برای مقابله با سپاهیان مغول آماده سازد، ساخته شده باشد.

یکی دیگر از نظریه هایی که در مورد این قلعه مطرح است انتساب آن به فرقه اسماعیلیه است، گفته می شود ساختار قلعه بسیار شبیه به قلعه الموت است که به نوعی این نظریه نیز می تواند مورد پذیرش قرار بگیرد.

در هر صورت کاربرد این قلعه نظامی بوده است و برای اهداف نظامی و به احتمال زیاد برای امنیت راه ها از این قلعه استفاده می شد. موقعیت جغرافیایی قلعه بر سر راه ارتباطی شهرها و مراکز مهم شمال شرق فلات ایران مانند نیشابور، جرجان، مرو و خوارزم اهمیت راهبردی قلعه را بیش از پیش می کرد. قرار گیری این قلعه بر روی بلندی و پهنای دیوارها و ارتفاع برج و بارو از این قلعه، مکانی امن و بدون دسترسی می ساخت.

چشمه‌ی آب شیرینی هم موسوم به چشمه جلال الدین در پایین قلعه در قسمت جنوب غربی آن وجود دارد که آب آن به طرف جنوب شرق و به سمت دشت های جاجرم حرکت می کند. وجود این چشمه را می توان دلیلی بر ایجاد این قلعه در این منطقه دانست، علاوه بر این، قرار گیری بر روی این بلندی باعث ایجاد دید بهتر بر منطقه است.

این اثر تاریخی در سوم بهمن سال ۱۳۵۶ با شماره ثبت ۱۵۷۷ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

معماری قلعه جلال الدین

این قلعه را با پلانی شش ضلعی ساخته اند و در دور تا دور دیوارهای داخلی قلعه را خمره هایی برای ذخیره آذوغه قرار داده بودند. هر یک از این خمره ها حدود ۱۵۰ لیتر حجم دارند و با در نظر گرفتن مجموع ۱۲۸ خمره موجود در قسمت های مختلف، تخمین زده می شود که در این ظروف حدود ۱۹ هزار لیتر یا ۲۰ تن مایعات یا غلات ذخیره می کردند.

به علاوه چاهی با قطری حدودا سه متر در گوشه غربی حیاط قلعه حفر شده، که به احتمال زیاد دسترسی قلعه نشینان به منبع آب دایمی را مهیا می کرده که با توجه به این که زمین این قلعه سنگی بود حفر این چاه بسیار کار خارق العاده ای بوده است.

در هر ضلع آن نیز برجی مدور دیده می شود که برای دیده بانی از آنها استفاده می کردند و ارتفاع آنها به حدود ۱۵ متر می رسد. در ضلع جنوبی و سمت راست ورودی قلعه راه پله ای جهت دسترسی به برج ها تعبیه کرده اند و روزنه هایی نیز در تمام طول دیوارهای اطراف و برج ها ایجاد شده است.

قلعه جلال الدین از نظر ابعاد معماری در نوع خود کم نظیر است و باروی آن در تراز پایین و تا ارتفاع پنج متری دارای نزدیک به سه متر پهنا است. این برج ها شش عدد هستند که از این شش عدد، چهار برج آن دو طبقه ساخته شدند، که طبقه پایین آنها برای استراحت نگهبان ها و طبقه بالا برای دیده بانی کاربرد داشته و دو برج دیگر سه طبقه هستند که طبقه اول برای اسطبل و طبقه دوم برای استراحت نگهبانان و طبقه سوم برای دیده بانی بود.

طبقات دوم این دو برج سه طبقه از طریق راهرویی به هم متصل می شدند و در دیوار آن تیرکش هایی برای تامین نور قرار داشت.