موقعیت جغرافیایی معبد داش کسن

معبد داش‌کسن در حدود ۱۰ کیلومتری جنوب شرق سلطانیه، در دامنه کوه‌های سرسبز منطقه‌ای به نام «داش‌کسن» ساخته شده است. محیط اطراف آن پر از کوه‌های آهکی و سنگی است که نام “داش‌کسن” (به معنای سنگ‌بری) نیز از همین جا گرفته شده؛ زیرا در گذشته این منطقه محل استخراج سنگ بوده است.

تاریخچه

• دوران ایلخانیان (قرن هشتم هجری / چهاردهم میلادی):
  بنای این معبد در زمان حکومت ایلخانان مغول ساخته شده است. ایلخانان پس از اسلام آوردن، در عین حال برخی از سنت‌ها و باورهای پیشین خود را نیز با خود آوردند.

• ساخت معبد داش‌کسن در واقع به دستور الجایتو (سلطان محمد خدابنده) آغاز شد و به نظر می‌رسد برای همسرش که بودایی یا شمنی مذهب بوده، ساخته شده باشد.

• معبد هیچ‌گاه به صورت کامل به پایان نرسید؛ با این حال، بخش‌های حکاکی‌شده و باقی‌مانده آن جلوه‌ای شگفت‌انگیز دارد.

معماری و ویژگی‌ها

1. طرح کلی:
   این معبد در دل کوه کنده شده و شامل فضاهای بزرگ و دیوارهای صیقل‌خورده‌ای است که رد ابزار سنگ‌تراشان هنوز روی آن‌ها باقی مانده است.

2. نقش‌برجسته‌ها:
   مهم‌ترین ویژگی معبد، وجود دو اژدهای عظیم‌الجثه است که در دیواره‌های سنگی حک شده‌اند. این اژدهاها با ظرافت خاصی طراحی شده‌اند و از معدود نمونه‌های هنر شرق دور در ایران هستند.

3. ترکیب هنر ایرانی و چینی:
   در تزیینات این معبد، می‌توان تأثیر هنر چینی و بودایی را دید که با معماری ایرانی ـ اسلامی ترکیب شده است.

   • نقوش اسلیمی، گل و گیاه، و حیوانات افسانه‌ای در کنار معماری صخره‌ای.

   • این ترکیب نشان‌دهنده آمیختگی فرهنگی ایران و مغولان در دوره ایلخانی است.

4. سنگ‌های بریده‌شده:
   بسیاری از سنگ‌های استخراج‌شده از این محل برای ساخت گنبد سلطانیه (بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان) استفاده شده‌اند.

اهمیت فرهنگی و تاریخی

• یک اثر منحصربه‌فرد: معبد داش‌کسن یکی از معدود نمونه‌های معماری صخره‌ای مغولان در ایران است.

• نماد تلفیق فرهنگی: این مکان بازتابی از هم‌زیستی و تلفیق باورهای اسلامی، ایرانی، مغولی و چینی در یک نقطه است.

• جاذبه گردشگری: امروزه یکی از دیدنی‌ترین مکان‌های اطراف سلطانیه است که گردشگران داخلی و خارجی زیادی را به خود جذب می‌کند.

باورها و افسانه‌ها

• برخی مردم محلی معتقدند که اژدهایان حکاکی‌شده در معبد، نگهبانانی اسرارآمیز بوده‌اند که باید از این مکان محافظت می‌کردند.

• به همین دلیل، به اینجا «معبد اژدها» یا «غار اژدها» نیز می‌گویند.

 در واقع، معبد داش‌کسن تنها یک بنای تاریخی نیست؛ بلکه گواهی است بر اینکه چگونه فرهنگ‌ها، ادیان و هنرهای گوناگون در مسیر تاریخ به هم رسیده و آثاری شگفت‌انگیز پدید آورده‌اند.

موقعیت و نام‌گذاری

معبد داش‌کسن در نزدیکی شهر سلطانیه، در ۱۰ کیلومتری جنوب شرقی آن و در دامنه‌ی کوهی به همین نام قرار گرفته. واژه‌ی «داش‌کسن» در ترکی آذری به معنی «سنگ‌بُری» است و این نام به‌خاطر فعالیت‌های گسترده‌ی سنگ‌بری و حجاری در این منطقه انتخاب شده. برخی آن را با نام «اژدها کَنده» یا «معبد اژدهاها» هم می‌شناسند، چون مشهورترین نقش‌های آن، حجاری‌های عظیم اژدها هستند.

پیشینه تاریخی

• دوران ایلخانیان (قرن هشتم هجری/چهاردهم میلادی):
  این مکان در زمان سلطنت الجایتو (سلطان محمد خدابنده) ساخته شد. او که دستور ساخت گنبد سلطانیه را داد، به فکر ایجاد مجموعه‌ای آیینی و نمادین در اطراف پایتختش (سلطانیه) هم بود. معبد داش‌کسن بخشی از این مجموعه بوده است.

• تاثیرات فرهنگی:
  حجاری‌های این معبد نشان‌دهنده‌ی ترکیب چند فرهنگ هستند:

  • هنر ایرانی و اسلامی

  • تاثیرات بودایی و چینی (نماد اژدها)

  • سبک‌های مغولی و حتی مسیحی در ساختار سنگ‌بری

 نماد اژدها

مهم‌ترین ویژگی معبد، وجود دو اژدهای بزرگ حجاری‌شده روی صخره‌هاست.

• این اژدهاها حدود ۵ متر طول دارند.

• در کنار هر اژدها، نقوش گیاهی و هندسی هم دیده می‌شود.

• در فرهنگ چینی و مغولی، اژدها نماد قدرت، باران، باروری و نگهبانی از مقدسات بوده است.

• به همین دلیل برخی پژوهشگران معتقدند که مغول‌ها که در آن زمان بر ایران حکومت می‌کردند، برای نشان دادن اقتدار و اعتقادات خود، این نقوش را به هنرمندان ایرانی سفارش داده‌اند.✨ معماری و طراحی

• معبد در واقع یک فضای سنگی نیمه‌تمام است؛ یعنی کار ساخت آن به پایان نرسیده.

• ابعاد کلی محوطه: حدود ۴۰۰ متر طول و ۵۰ متر عرض.

• ورودی‌ها و ایوان‌هایی در دل صخره‌ها تراشیده شده‌اند.

• در اطراف آن نشانه‌هایی از سنگ‌بری‌های بزرگ برای استفاده در گنبد سلطانیه دیده می‌شود.

 کاربری معبد

هنوز هم میان پژوهشگران اختلاف نظر وجود دارد که معبد داش‌کسن دقیقاً چه کارکردی داشته:

1. معبد مذهبی: احتمالاً مکانی آیینی برای مراسم خاص مغولان و ایلخانان.

2. کارگاه سنگ‌بری: برخی معتقدند فقط یک معدن و کارگاه سنگ‌بری بوده و نقوش اژدها جنبه‌ی نمادین داشته.

3. مکانی نمادین و تبلیغاتی: شاید بیشتر برای نمایش قدرت و عظمت ایلخانان ساخته شده تا استفاده‌ی مذهبی مستقیم.

 جاذبه‌های گردشگری

• معبد داش‌کسن در میان کوهستان و طبیعتی زیبا قرار دارد.

• نزدیکی آن به گنبد سلطانیه (ثبت جهانی یونسکو) باعث شده گردشگران هر دو مکان را با هم بازدید کنند.

• نقش‌های اژدها یکی از منحصربه‌فردترین حجاری‌های ایران هستند، چون در معماری اسلامی و ایرانی، نقش اژدها بسیار نادر است.

 وضعیت کنونی

• بخشی از معبد نیمه‌کاره رها شده و فرسایش طبیعی به آن آسیب زده.

• با این حال، به‌دلیل اهمیت تاریخی و معماری‌اش، جزو آثار ملی ایران ثبت شده است.

• سازمان میراث فرهنگی برنامه‌هایی برای حفاظت و معرفی بیشتر این مکان دارد.

خلاصه: معبد داش‌کسن، تنها جای ایران است که می‌توان اژدهای عظیم‌الجثه‌ی حجاری‌شده در دل صخره‌ها را دید؛ جایی که فرهنگ ایرانی، مغولی و چینی در هم آمیخته و یکی از شگفتی‌های کمتر شناخته‌شده‌ی کشورمان را ساخته است.